algemeen Meer langegolf en AM zenders in Europa stoppen

[Tonskidutch]

O

Tamelijk veelzeggend over de relatieve waarde van je opstelling dat je daar niet op maar op mij wel reageert.

Kan niet iedereen beantwoorden en op alle flauwekul reageren...

Dat doen jullie toch ook niet?

[Anoniem]

En we gaan weer gezellig door

[paulvr]

Ja leuk voor een politiek forum, dit is een informatief forum, net als een honden- of kattenforum

 

Jaren geleden heb ik begrepen dat ALS de AM-zenders zouden verdwijnen dat er rechtstreekse uitzendingen zouden komen vanaf satelliet, zodat iedereen waar ook ter wereld met een eenvoudige ontvanger toch radio kon beluisteren, ook in meer afgelegen gebieden, maar ook in de auto zou het werken. Ik meen dat daar zelfs al een satelliet voor was met een aantal zenders uit Afrika en een Europese zender. Dat zou de toekomst zijn. Nooit meer iets gehoord eigenlijk, wat best wel jammer is. Op die manier zou je bijvoorbeeld tijdens vakantie in het buitenland de Nederlandse zenders kunnen ontvangen met een eenvoudige ontvanger en zonder internet in de buurt.

 

Jazeker, ik herinner me precies hetzelfde. Afristar heette die satelliet en die zond uit on de L-band, zo ergens rond 1900 MHz als ik me goed herinner. Je had er geen schotelantenne voor nodig. Het systeem liep aanvankelijk als een trein, ook zenders als de BBC World Service en de Nederlandse Wereldomroep maakten er gebruik van. Maar uiteindelijk ging bijna alles achter de decoder omdat er geld op tafel moest komen, er moesten abonnementen verkocht worden. Dat heeft de dood van het project betekend.

 

Nu zullen hier natuurlijk weer de bekende figuren gaan brullen en schreeuwen "dat je dan ook maar moet willen betalen voor wat je gebruikt", dat is zo ongeveer het vaste ritueel, maar niemand lijkt zich af te vragen waarom dat op geen enkel moment ooit gegolden heeft in de vijftiger, zestiger, zeventiger en tachtiger jaren toen niet alleen Nederland maar ook vrijwel elk ander land in de wereld bakken geld uit gaf om zowel de eigen burgers als burgers van andere landen te bereiken met diezelfde peperdure AM gemoduleerde kortegolfzenders. We zonden niet alleen vanuit Nederland uit maar ook vanuit plekken als Bonaire en Madagascar. Geen hond die toen dat soort dingen riep. Gewoon, omdat het anders nooit tot stand was gekomen.

 

We worden steeds rijker en daarmee samenhangend steeds bekrompener. Maar troost je, we zijn nog steeds royaal als het om het najagen van ons politieke gemanipuleer gaat. Zo hebben we vele, vele miljoenen uitgegeven om de Iraniërs via allerlei door ons bekostigde media ervan te overtuigen dat ze toch echt dat nestje Ajatollah-vogels een keer uit hun dakgoot moeten halen. En da's maar één voorbeeld uit vele. Het enige waar we echt te beroerd voor zijn is geld aan Nedelanders uit te geven. Vooral aan die Nederlanders die Neerlands welvaart buiten de landsgrenzen dienen, die kunnen verrekken. Hoewel we het geld dat zij daar voor ons land mee verdienen natuurlijk wel hartstikke welkom is.

 

OK jongens, schieten maar!

[paulvr]

Kan niet iedereen beantwoorden en op alle flauwekul reageren...

Dat doen jullie toch ook niet?

 

Die smoes had ik eigenlijk gisteren al van je verwacht.

[theparasol]

maar niemand lijkt zich af te vragen waarom dat op geen enkel moment ooit gegolden heeft in de vijftiger, zestiger, zeventiger en tachtiger jaren toen niet alleen Nederland maar ook vrijwel elk ander land in de wereld bakken geld uit gaf om zowel de eigen burgers als burgers van andere landen te bereiken

 

We worden steeds rijker en daarmee samenhangend steeds bekrompener. Maar troost je, we zijn nog steeds royaal als het om het najagen van ons politieke gemanipuleer gaat.

 

In die jaren bestond het internet nog niet. Het drukwerk op papier is ook tanende, over 10 jaar koop je dat spul bij de antiquar of op de rommelmarkt.

Politiek boeit mij in deze context en op dit forum geen sier. Maar waar je dat "steeds rijker" en "steeds bekrompener" aan ophangt volg ik even niet. Je kunt wel beweren dat we steeds meer luxe / welvaart vergaren maar dat houdt niet automatisch in dat we bekrompener worden. Op dit moment is het crisis en proberen we ook nog eens iets te doen aan energiebesparing, iets wat in de vorige eeuw totaal niet in beeld was. Betalen we nu de rekening voor: Jij, ik, iedereen.

Het zal mijn tijd wel duren kun jij misschien nog wel volhouden, ik en mijn nageslacht in elk geval niet.

 

 

Uit met die AM legacy techniek: de voddenboer, de petroleumboer en de kolenboer komen ook niet meer aan de deur!

[Johan45]

Dat noemt men ook wel vooruitgang.

Of het allemaal een verbetering is kan je van mening over verschillen.

[paulvr]

In die jaren bestond het internet nog niet. Het drukwerk op papier is ook tanende, over 10 jaar koop je dat spul bij de antiquar of op de rommelmarkt.

Politiek boeit mij in deze context en op dit forum geen sier. Maar waar je dat "steeds rijker" en "steeds bekrompener" aan ophangt volg ik even niet. Je kunt wel beweren dat we steeds meer luxe / welvaart vergaren maar dat houdt niet automatisch in dat we bekrompener worden. Op dit moment is het crisis en proberen we ook nog eens iets te doen aan energiebesparing, iets wat in de vorige eeuw totaal niet in beeld was. Betalen we nu de rekening voor: Jij, ik, iedereen.

Het zal mijn tijd wel duren kun jij misschien nog wel volhouden, ik en mijn nageslacht in elk geval niet.

 

 

Uit met die AM legacy techniek: de voddenboer, de petroleumboer en de kolenboer komen ook niet meer aan de deur!

 

Voor een Duitse vriend die niet zo heel ver van de provincie Groningen verwijderd woont heb ik vanavond opgezocht van waar hij DAB Plus uitzendingen uit Nederland zou kunnen ontvangen. DAB+ is in 3 fases gepland, fase 1 en 2 zijn actief en fase 3 zal pas na 2017 worden uitgevoerd, en de vraag of fase 3 wordt uitgevoerd wordt pas in 2017 beslist volgens de site http://radio-tv-nederland.nl/dab/dab-overzicht.htmldie hierover gaat. Zie bijgaande kaart http://radio-tv-nederland.nl/dab/dab-npo-f3.jpg en weet dat alle zenders waar f3 bij staat dus nog niet bestaan en waarover pas over twee jaar wordt beslist of ze überhaupt zullen worden gebruikt. Het kan dus ook zijn dat ze er nooit zullen komen!

 

Wat me verbijsterde was dat je in het midden van de provincie Groningen alleen met een buitenantenne DAB+ signalen kunt ontvangen en dat de hele oostelijke strook inclusief Delfzijl totaal verstoken is en voorlopig blijft van DAB ontvangst. En niet alleen daar, je ziet dat in het hele oosten van Drenthe, in Zeeuws Vlaanderen en op de Waddeneilanden om de belangrijkste plekken te noemen. Maar ook delen van de Achterhoek en Midden Limburg horen daarbij. http://radio-tv-nederland.nl/dab/dab-npo-f2.jpg

 

Nu zal de ontvangst van 747 in de verst gelegen plekken waarschijnlijk niet optimaal zijn, maar om dan de schade nog maar groter te maken door doodleuk tegen Nederlanders die nota bene binnen Nederland wonen en er hun belastingen voor betalen te zeggen "jullie zoeken het paar uit, vette pech als je luisteren wilt" is ronduit asociaal.

 

En te doen alsof mensen geen recht hebben om onderweg, op het strand of waar dan ook buitenshuis naar Radio 5 te luisteren vind ik buitenissig. Je gooit geen oude schoenen weg voordat je nieuwe hebt. Maar het zal wel weer een potje "ikke, ikke, ikke en de rest kan stikke" worden. Want dat hoort nu eenmaal bij "met je tijd meegaan".

 

En als je echt vindt dat mensen maar via hun telefoon, satelliet en kabel naar de radio moeten luisteren, prima. Laten we dan gewoon ALLE middengolf en FM zenders afschaffen. Sterker nog, dan kunnen we ons de kosten van dat nieuwe DAB net ook wel besparen, nietwaar? Want wat je voor een ander zo gemakkelijk beslist moet dan toch ook voor jou gelden?

[Anoniem]

Op dit moment is het crisis en proberen we ook nog eens iets te doen aan energiebesparing, iets wat in de vorige eeuw totaal niet in beeld was.

 

Dat is ook de reden. Reken maar uit: Borssele levert 500 MW. Wat besparen we als al die AM zenders worden uitgeschakeld? De huidige energiebronnen zijn niet onuitputtelijk, dat kan iedereen nog wel begrijpen en we zien nu stapje voor stapje het overschakelen naar andere bronnen. Vrij ongemerkt hebben we in in Nederland inmiddels op land al 1800 windmolens staan, op zee 200.

[theparasol]

Ik kan uit ervaring zeggen dat de inwoners van die streken liever naar de lokale AM of FM zender luisteren van een buurtgenoot dan naar die troep uit Hilversum.

Daarbij de FM doet het nog steeds.

In 2001 kostte de 747 namelijk al 52 miljoen gulden en schatting van aantal luisteraars is 14000

Radio 1 FM kostte toen 84 miljoen met 220.000 luisteraars, Radio3 FM 18 miljoen met 250.000 luisteraars.

Dat betekend dat jij en met jou nog 13999 personen een onevenredig groot deel van het budget gebruiken.

 

Dus die ikke ikke cultuur van 747 luisteraars ben ik volledig met je eens!

[paulvr]

Ik kan uit ervaring zeggen dat de inwoners van die streken liever naar de lokale AM of FM zender luisteren van een buurtgenoot dan naar die troep uit Hilversum.

Daarbij de FM doet het nog steeds.

In 2001 kostte de 747 namelijk al 52 miljoen gulden en schatting van aantal luisteraars is 14000

Radio 1 FM kostte toen 84 miljoen met 220.000 luisteraars, Radio3 FM 18 miljoen met 250.000 luisteraars.

Dat betekend dat jij en met jou nog 13999 personen een onevenredig groot deel van het budget gebruiken.

 

Dus die ikke ikke cultuur van 747 luisteraars ben ik volledig met je eens!

 

Beste parasol en kiekiek,

 

Allereerst: nog niet zo lang geleden las ik dat we zelfs nu nog steeds energie aan het uitvoeren zijn, dat in de context met de mogelijke problemen waar de Belgen voor staan en daarbij de vraag in hoeverre ze van ons eventueel ontbrekende energie zouden kunnen betrekken. Maar dat ter zijde, ik ken geen feiten en "ergens in de krant gelezen" is geen bronvermelding van betekenis.

 

De crisis aanvoeren vind ik een tamelijk zwak argument. Waarom? Omdat het in de tijd dat Radio 5 begon helemaal geen crisis was maar we als bevolking een stukken lager inkomen hadden dan nu. Het zou logischer zijn om op de dingen waar we toen nog lang het geld niet voor hadden als eerste in het vizier te nemen. Maar goed, ook daarover valt een enorme discussie op te zetten. Het vervelende is dat je met een algemene stelling komt maar eigenlijk geen enkel concreet verhaal waarom wel zus en niet zo.

 

En nu kom een verhaal over het aantal luisteraars, eveneens zonder enigerlei bronvermelding. Ik wil die cijfers op zich best aannemen, daar gaat het mij niet eens om, maar het is een andere discussie die volstrekt los zou moeten staan van de gebruikte uitzendnorm. Als het aantal luisteraars onvoldoende is en blijft dan moet je over het bestaansrecht van een zender spreken en niet van de modaliteit van uitzenden, zeker als je daardoor een groot deel van je luisteraars afstoot omdat ze niet langer op je kunnen afstemmen. Zoiets vervuilt de discussie enorm.

 

En dat is dan ook meteen mijn bezwaar tegen de manier waarop hier door sommigen wordt gediscussieerd. Enerzijds er zelf dingen bijslepen die - hoewel ze volstrekt valide kunnen zijn - er wel voor zorgen dat er een sfeertje onstaat van "we zullen ons gelijk halen, of het nu linksom of rechtsom is" - en uiteraard verwachten dat de ander die punten steeds serieus neemt, maar zelf op geen enkele wijze ingaan om door anderen geponeerde stellingen.

 

Zo wordt er alsmaar over energie en de noodzaak van bezuinigen gesproken, maar niemand reageert met één enkel woord op de argumentatie van Dr. IJzerbout die stelt dat de combinatie van het grote aantal digitale zendertjes plus het feit dat je als consument ontzettend veel meer energie moet gebruiken om digitale uitzendingen te ontvangen weleens zou kunnen betekenen dat de energieconsumptie van zenders plus ontvangers samen niet minder maar wellicht zelfs meer wordt door de invoering van de DAB+ norm. Ik mis de feitenkennis om zijn verhaal te onderbouwen of af te wijzen maar weet wel dat mijn Philips DAB+ radiootje het nog geen halve dag uit kan houden zonder dat de batterijtjes vervangen moeten worden terwijl een AM-FM radio van vergelijkbare afmetingen met diezelfde batterijtjes wel drie maanden doet. Dat lijkt me een heel erg relevant gegeven maar ja, als je alleen maar op je gelijk halen uit bent dan doe je er kennelijk goed aan om dat soort dingen volledig te negeren.

 

Datzelfde geldt voor de dringende adviezen van onze lieve overheid om in het kader van rampen een draagbare radio met een setje batterijen ergens in een noodpakket klaar te hebben staan. Dat strookt niet met omroepen die via lokale zendertjes uitgezonden worden en dus bij een ramp net zo zonder stroom zitten als de burgers, en zeker niet als de uitzendnorm je batterijtjes binnen een halve dag hebben opgevreten. Ook op dit volgens mij behoorlijk relevante gegeven wordt niet gereageerd.

 

En waar gaat het mij feitelijk om, waar ligt mijn reden tot klagen? Heel eenvoudig, ik moet nogal eens anderhalf uur heen, anderhalf uur terug naar Rotjeknor, vaak ook op zondagen, en merk steeds pijnlijker hoe er voor mij op de radio niets meer te beleven is. Ik houd niet van sport en op mijn leeftijd is Slam FM en co nu ook niet echt iets wat ik langer dan 3 minuten uit kan houden. Voorheen geen enkel probleem, ik luisterde voor een groot deel van mijn rijtijd naar 648 of toen Radio 5 nog geen muziekzender was naar allerlei wetenschappelijke en sociaaleconomische discussies en bespiegelingen en door de week had je op Radio 1 nog op meerdere ochtenden serieuze diepgaande programma's zoals Argos in plaats van triviant-achtige nieuwskwisjes en inbelgedoetjes maar dat alles is weg. Als je dan zo'n hele FM band afdraait en je krijgt feitelijk alleen maar de keuze tussen sport (zowel nationaal als regionaal) of popmuziek (idem) en je merkt dat je uitwijkmogelijkheden steeds geringer worden dan slaat de irritatie toe. De flauwe babbeltjes op radio 5 zijn ook niet mijn smaak (en tot recentelijk was 5 in het weekend net als de twee andere middengolf frekwenties 675 en 1008 bijna puur en alleen aan godsdienst gewijd) maar de muziek is doorgaans iets wat ik wel kan waarderen. Radio 10 Gold is weliswaar ook wat ouder van keuze maar ik ben nooit zo'n liefhebber van het type muziek wat zij uitzenden geweest, dat even terzijde. Thuis luister ik overigens naar Radio 192 van de Stichting Norderney via internet maar ik legde al uit dat dat voor in de auto niet meteen een betaalbare en te overziene optie voor mij is. Overigens is de klacht over de AM geluidskwaliteit erg sterk leeftijdsgebonden, wie van mijn generatie is kent die muziek feitelijk alleen maar van piratenzenders als Veronica, Radio London, Radio Caroline en RNI op goedkope tienerradiootjes en dan nog met de nodige fading er gratis bijgeleverd. Ik vind de middengolf ontvangst wel een warm vertrouwd gevoel geven maar dat is uiteraard heel subjectief en waarschijnlijk alleen behorend bij de oudere generatie.

 

Kortom, misschien kan ik het simpel samenvatten en daarmee de discussie beëindigen zonder dat iedereen zich voortdurend op zijn staart getrapt voelt: het stoort me enorm om uit een steeds beperkter aantal dingen op mijn radio te kunnen kiezen, dat ik onderweg feitelijk na dit jaar na de Vlamingen en de BBC World Service nu ook alle Duitse zenders moet missen en dat daarbovenop de enige publieke radiozender met een muziekaanbod voor mijn leeftijdsgroep nu ook nog onderweg niet meer te ontvangen zal zijn.

 

En of je het nu geloven wilt of niet, het heeft voor mij NIETS te maken met vooruitgang als ik in praktijk uit steeds minder dingen kan kiezen in plaats van meer. Voor mij is het een botte achteruitgang. Daarbij komt dat de verhalen rond de uitzendkracht van digitale radio en tv mij ook enorm verbazen. Laat ik een voorbeeld geven. Nog niet zo lang geleden logeerde ik bij vrienden in de buurt van Uden. Ik had mijn Philips digitale radio toestel bij me inclusief een externe daarvoor gemaakte en zelfs extern versterkte DAB antenne maar ook met een lintantennetje voor FM. Op de FM band had ik een prima ontvangst van de WDR zenders Kleef en Langenberg, alleen de Dlf via Wesel was wat zwakjes. Ook de Belgische FM zenders uit Genk waren luid en duidelijk ontvangbaar.

 

Kleef, Langenberg en Genk hebben op dezelfde zendmasten ook DAB pakketten maar daar was absoluut niets van in de Udense ether te vinden. Tja, als ik me daarbij bedenk dat DAB via VHF III wordt uitgezonden en dat zenders als Langenberg, Roermond en Waver met als ik me goed herinner 100 kW uitzonden of misschien nog wel meer dan zou het natuurlijk een godswonder zijn als je nu met zendertjes van 1 tot 10 kW een net zo goed rendement zou krijgen. Digitaal is weliswaar een andere uitzendnorm, maar er zal eerst sprake moeten zijn van een voldoende veldsterkte om een zender te kunnen ontvangen.

 

Voor mij betekent niet de keuze van een andere uitzendnorm alleen de bottleneck waar het om ontvangstmogelijkheden gaat maar vooral ook het feit dat er zo zwak uitgezonden wordt dat het allerlei hiaten overal oplevert. En dat grensoverschrijdend verkeer op radiogebied nagenoeg helemaal tot stilstand komt. Voor mensen als ik die van radio houden en vooral van de veelvoud die radio mij mijn hele leven lang heeft geboden (ja, ik luisterde ook best vaak naar de kortegolf onderweg) is dat een enorme verarming. En dan kun je nog zo lullen in de trant van "opa gaat niet met zijn tijd mee" maar daar gaat het niet om. Het gaat gewoon om het steeds beperkter worden van de variëteit van het radio aanbod, iets wat ik mijn hele leven lang enorm heb gewaardeerd, en daar is geen enkele technische noodzaak voor. Sterker nog: als zenders als Kleef, Genk en Schoten net zo zouden uitzenden in DAB als ze dat in FM of VHFIII TV deden dan was het een flinke verbetering omdat ze daardoor niet langer door allerlei nabijliggende zenders zouden worden verstoord of verdrongen zoals nu op FM het geval is. Al sinds de piratenzenders en later lokale zenders van de jaren '80 werden Duitse en Belgische FM zenders niet langer door een te gering vermogen maar door een te grote concurrentie op en naast hun zendfrekwenties qua bereik ingeperkt. Daar heb je voorlopig nog geen enkele last van via de verdeling van digitale radiofrekwenties.

28 januari 2015 aangepast door paulvr

[Eduard07]

En nu kom een verhaal over het aantal luisteraars, eveneens zonder enigerlei bronvermelding. Ik wil die cijfers op zich best aannemen, daar gaat het mij niet eens om, maar het is een andere discussie die volstrekt los zou moeten staan van de gebruikte uitzendnorm. Als het aantal luisteraars onvoldoende is en blijft dan moet je over het bestaansrecht van een zender spreken en niet van de modaliteit van uitzenden, zeker als je daardoor een groot deel van je luisteraars afstoot omdat ze niet langer op je kunnen afstemmen. Zoiets vervuilt de discussie enorm.

 

Corrigeer me maar als ik het fout heb, maar het aantal Radio 5 luisteraars dat steeds voorbij kwam, sloeg dacht ik op de AM, en niet op het station. Maar ook al zou het op de AM-zender slaan, dan nog lijkt me het legitiem dat er kritisch naar zendkosten wordt gekeken in relatie tot de AM luisterdichtheid.. 

 

Dat AM747 nog als rampenzender zou kunnen dienen, lijkt me twijfelachtig, gezien de geringe belangstelling die AM sowieso geniet. Menige Nederlander zal de AM747 hetzij niet weten te vinden, hetzij om welke reden dan ook niet eens te kunnen ontvangen, hoe sterk die ook is. 

 

(Jouw opmerking over veldsterkte wierp mijn gedachten terug naar de jaren 60-70, toen AM-Hilversum nog vanuit Lopik uitzond. FM was nog in opkomst, middengolf was DE plek om op af te stemmen. In noord-oost Nederland de 1008 met dikke ruis, de 747 passabel en de 1224 (Hilversum 3, 10 kw!) niet! Veronica 192 ook niet! Alleen Duitse zenders en de Engelse piraten tot op zekere hoogte en in zekere mate. De steunzender 1602 werd 's avonds een paar uurtjes aangezet voor de regionale omroep RONO. Hilversum 3 had op de 1224 veel meer mandaat (25 kw, meen ik) dan waar Hilversum gebruik van maakte.

Noord-oost Nederland was eigenlijk tot het tijdperk Flevoland al een relatief lege en slechte AM gewend. Op Deutschlandfunk, NDR en Radio Bremen na, dan.)

 

Verder zou de PO Fase 3 DAB+ naar voren halen met het bespaarde geld van uitschakeling AM747, zo heb ik begrepen. Dus dat zou het probleem "veldsterkte" moeten aanpakken.

 

Wat betreft de levensduur van de batterijen bij een DAB+ radio/internetradio heb je inderdaad een punt. Maar dat wordt niet opgelost door AM747 aan te laten staan, alleen door inderdaad de veldsterktes DAB+ op korte termijn dramatisch te verhogen.

En FM zal het m.i. nog wel 10 jaar volhouden. Gezien de snelheid waarmee technieken zich tegenwoordig ontwikkelen, lijkt me dat genoeg tijd.   

En FM staat voor mij in alle opzichten ver boven AM. (Ook al luister ik wel Radio Waddenzee in de auto als ik voorbij Drachten richting west rijd.  )

29 januari 2015 aangepast door Eduard07

[theparasol]

De getallen heb ik betrokken uit een artikel van het nrc.

Denk niet dat een directe link gewaardeerd wordt door de forum beheerders, maar als je zoekt met google op "nrc radio 747"

dan is dat momenteel bij mij de eerste hit.

[Eduard07]

Ik kan helaas zo even geen recente getallen over AM747 vinden.

 

Ik snap wel dat op de AM747 alleen wordt afgestemd door luisteraars die bewust luisteren (o.a. paulvr maar ook ik!)

Het was Nederlands mooiste AM frequentie qua ontvangst (stabiel), maar dat er nog maar (relatief) weinigen op afstemmen, kan ik mij ook voorstellen.

Om deze reden snap ik ook wel, dat er keuzes gemaakt moeten worden en de AM-747 vanwege de kosten ((groot)onderhoud,stroom) op de nominatie staat te worden afgebroken.

Ik kan dit (zeker wel) betreuren, maar vind het geen onbegrijpelijke stap.  

[Johan45]

De getallen heb ik betrokken uit een artikel van het nrc.

Denk niet dat een directe link gewaardeerd wordt door de forum beheerders, maar als je zoekt met google op "nrc radio 747"

dan is dat momenteel bij mij de eerste hit.

 

Wees niet te verlegen om iets te vragen.

Voor wat het artikel betreft dat ik heb gegoocheld, heb je wel gekeken naar de datum 3-11-2001 van het artikel.?

Ik ben het Eduard 07 eens dat er geen recente getallen te vinden zijn.

En dat haalt de onderbouwing van je verhaal onderuit.

[theparasol]

Klopt, had ik inderdaad gezien. Ik heb dat ook aangegeven in mijn reactie.

De directe link naar dit artikel: http://vorige.nrc.nl/krant/article1576857.ece

 

De getallen zijn an sich niet het probleem aangezien de andere getallen ook betrekking hebben op dat jaar.